Τρίτη 6 Οκτωβρίου 2020

Ναυμαχία της Ναυπάκτου

Η μεγάλη μάχη που έλαβε χώρα στις 7 Οκτωβρίου 1571 στην τότε Λέπαντο

Στα μέσα του 16ου αιώνα η «Aναγέννηση» του «Δυτικού Κόσμου» είχε εδραιωθεί. Ταυτόχρονα η με αυτή συνδεδεμένη πρόοδος στα γράμματα και τις τέχνες εξακολουθούσε να αναπτύσσεται, δίνοντας σημαντικούς καρπούς οι οποίοι ενίσχυσαν δυναμικά την ναυτιλία, την γεωγραφία, και την χαρτογραφία. Το αποτέλεσμα από την ανάπτυξη αυτή, ήταν η ενίσχυση του ωκεάνιου εμπορίου των χωρών της δύσης με τις αποικίες τους, και γενικότερα με τις ανακαλυφθείσες χώρες του «Νέου Κόσμου», το οποίο έδωσε με την σειρά του νέα ώθηση στην οικονομία του «Παλαιού Κόσμου». Η νέα ήπειρος, που ανακάλυψε ο Χριστόφορος Κολόμβος στα 1492, και η οποία ονομάστηκε Αμερική σύμφωνα με το όνομα του Ιταλού θαλασσοπόρου Αμέρικο Βεσπούτσι, ίσως να μην είχε ανακαλυφθεί, την εποχή εκείνη, αν δεν υπήρχε η ακμαία Οθωμανική Αυτοκρατορία και η κυριαρχία της επί των παραδοσιακών εμπορικών δρόμων της Ανατολής, θαλασσίων και επίγειων.

Χάρτης του μεγάλου φλαμανδού χαρτογράφου Γεράρδου Μερκάτωρ (1512-1594),
κατασκευασμένος στα 1587, ο οποίος πέρα από τις γνωστές ηπείρους εμπεριέχει και την Αμερική.

Πριν τον 16ο αιώνα -και την μεγάλη ακμή που γνώρισε η Οθωμανική Αυτοκρατορία κάτω από την ηγεμονία του Σουλεϊμάν του Α΄, του επονομαζόμενου νομοθέτη (στα οθωμανικά «κανουνί»)- το εμπόριο με την Ασία διεξαγόταν, σχεδόν ελεύθερα, είτε μέσω ξηράς, είτε μέσω θαλάσσης. Ήταν μια ιστορική συνέχεια την οποία ακολούθησαν οι έμποροι στηριγμένοι στις υποδομές του «Μέσου Βασιλείου», της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, δυτικής και ανατολικής -όπως τους αρχαίους ρωμαϊκούς δρόμους στην ξηρά, και τους παραδοσιακούς, από τις καιρικές συνθήκες καθοριζόμενους, θαλάσσιους δρόμους- για να συνεχίσουν το κερδοφόρο εμπόριο με τις χώρες της Ασίας.

Αν και κατά την περίοδο ανάμεσα στον 13ο και 15ο αιώνα το εμπόριο εξακολούθησε να διεξάγεται χωρίς σημαντικά εμπόδια, δημιουργώντας μάλιστα και τους αποκαλούμενος δρόμους του μεταξιού, από τα μέσα του 15ου αιώνα, με την ανάπτυξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τον έλεγχο της επί των παραδοσιακών εμπορικών δρόμων, ένα τοίχος υψώθηκε το οποίο περιόρισε δραστικά το εμπόριο για τις χώρες της δύσης. Η μόνη ελεύθερη εμπορική οδός με την Ασία ήταν η θαλάσσια, η οποία αφενός εμπεριείχε θανάσιμους κινδύνους, αφετέρου, το σημαντικότερο, ήταν χρονοβόρα. Έτσι η προσπάθεια ανακάλυψης ενός νέου σύντομου δυτικού δρόμου, ο οποίος θα έδινε την δυνατότητα σύναψης εμπορικών σχέσεων με την Ασία, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τους υψηλούς φόρους και τον έλεγχο των Οθωμανών, ήταν το ζητούμενο το οποίο επιτεύχθηκε, εν μέρει, με την ανακάλυψη της Αμερικής. Θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί ότι η ανακάλυψη της Αμερικής προήλθε σαν απόρροια της κυριαρχίας των Οθωμανών στον τότε γνωστό κόσμο.

Οι συνθήκες στην Μεσόγειο τον 16ο αιώνα.

Τον 16ο αιώνα η Ευρώπη ενισχυμένη από το ματωμένο χρυσάφι του «Νέου Κόσμου», βρισκόταν διχασμένη από τις διαμάχες των Καθολικών με τους Προτεστάντες, ενώ είχε ταυτόχρονα να αντιμετωπίσει και τον πιο ουσιαστικό και διαφαινόμενο κίνδυνο ο οποίος απειλούσε την ύπαρξη της, την εξάπλωση των Οθωμανών. Ο κίνδυνος αυτός ήταν τόσο μεγάλος ώστε έφτασε να απειλείται ακόμα και η ίδια η πρωτεύουσα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, η Ρώμη. Οι Οθωμανοί δεν κυριαρχούσαν μόνο στην στεριά, φθάνοντας στα 1529 έξω από την Βιέννη, αλλά και στη θάλασσα. Ο οθωμανικός στόλος -ο οποίος έφθασε στην μεγάλη του ακμή το πρώτο μισό του 16ου αιώνα, κάτω από τον θρυλικό πειρατή και ναύαρχο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (1475-1546)- είχε διαφυλάξει την ισχύ του και κυριαρχούσε στην Μεσόγειο και στις δυτικές ακτές της Αφρικής κατακτώντας τις αποικίες των Βενετσιάνων και των Γενουατών, την μια μετά την άλλη, μέχρι και το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1481 έως το 1683.

Το 1570 οι Οθωμανοί, υπό τον σουλτάνο Σελίμ τον Β΄, τον επονομαζόμενο «μέθυσο»(οθωμανικά Sarhoş Selim), κατάφεραν να καταλάβουν από τους Ενετούς την Κύπρο εκτός της πολύ καλά οχυρωμένης πόλης της Αμμοχώστου, η οποία παρέμεινε υπό ενετική επικράτεια. Η ενέργεια αυτή είχε σαν αποτέλεσμα τον συνασπισμό των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, αποτελούμενων από την Ισπανία, την Γερμανική Αυτοκρατορία, το Παπικό Κράτος, την Βενετία, την Γένοβα, και την Μάλτα, σε μια συμμαχία η οποία σκοπό είχε να διεκδικήσει αποτελεσματικά, με στρατιωτικά μέσα, την θαλάσσια κυριαρχία από τους Οθωμανούς.

Το γεγονός ότι τα πλοία των χριστιανών δεν μπορούσαν πλέον να ταξιδεύουν στην Μεσόγειο χωρίς να δέχονται τις επιθέσεις των μουσουλμάνων, σε συνδυασμό με τον φόβο ότι το επόμενο βήμα μετά την κατάληψη της Κύπρου θα ήταν η οθωμανική απόβαση στην Ιταλία, οδήγησε τον πάπα Πίο τον Ε΄ να αναλάβει την ένωση των χριστιανών υπό την σκέπη της Χριστιανικής Εκκλησίας. Ένα έργο δύσκολο καθώς αφενός οι διαμάχες ανάμεσα στους Καθολικούς και τους Προτεστάντες βρίσκονταν στο απόγειο τους, αφετέρου οι Γάλλοι είχαν συνάψει ξεχωριστή συνθήκη ειρήνης με τους Οθωμανούς διασπώντας έτσι την χριστιανική ενότητα.

Ύστερα από διπλωματικό αγώνα που περιλάμβανε αμοιβαίες υποχωρήσεις, υποσχέσεις, και πολλά ανταλλάγματα, κατάφερε να πείσει την Ισπανία, την Γένοβα, την Βενετία και τους ιππότες της Μάλτας να διαθέσουν πλοία για να αντιμετωπίσουν τον ισχυρότατο και συνεχώς διογκούμενο οθωμανικό στόλο. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας χριστιανικής «Ιερής Συμμαχίας» (Lega Santa), εκφρασμένης μέσα από την ισχύ ενός μεγάλου χριστιανικού στόλου ο οποίος συγκεντρώθηκε στο λιμάνι της Μεσσήνης, στην Ιταλία, τον Σεπτέμβρη του 1571, με σκοπό την άμεση σύγκρουση του με τον αντίστοιχο οθωμανικό. Η ναυμαχία, η οποία τελικά έλαβε χώρα στην είσοδο του Πατραϊκού κόλπου την 7η Οκτωβρίου του 1571, ήταν μια από τις μεγαλύτερες, αν όχι η μεγαλύτερη της ιστορίας, και έμεινε γνωστή σαν η ναυμαχία της Ναυπάκτου στα ελληνικά ή σαν Battaglia di Lepanto στα ιταλικά. Η σημασία της είναι απερίγραπτη καθώς όχι μόνο η «Ιερή Συμμαχία» κατάφερε να νικήσει τον πανίσχυρο οθωμανικό στόλο αλλά και να αποτρέψει την περαιτέρω επέκταση των Οθωμανών στην Ευρώπη. Λόγω του καθαρά θρησκευτικού χαρακτήρα των συμμαχικών χριστιανικών δυνάμεων χαρακτηρίστηκε ίσως δίκαια, από πολλούς εμπόλεμους, σαν η 13η Σταυροφορία.

Οι αντίπαλοι.

Αρχηγός του Χριστιανικού στόλου ορίστηκε ο Ισπανός Don Juan της Αυστρίας, ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά Φιλίππου του Β της Ισπανίας, μέλος της βασιλικής οικογένειας της Αυστρίας που είχε γεννηθεί στη Γερμανία στις 24/2/1547 και από μικρός είχε δείξει κλίση στη στρατιωτική καριέρα αν και τα βασιλικά σαλόνια της εποχής τον προόριζαν για μοναχό.

Ο Ισπανός Don Juan της Αυστρίας, ετεροθαλής αδελφός του βασιλιά Φιλίππου του Β΄ της Ισπανίας.

Στις 23 Αυγούστου 1571 σε ηλικία 24 μόλις ετών ο Don Juan έφτασε στη Μεσσήνη για να ηγηθεί του Χριστιανικού στόλου. Το λιμάνι έμοιαζε με πυκνό δάσος από τα κατάρτια και η παλιά πόλη της Μεσσήνης είχε πλημμυρίσει από άνδρες από πολλά κράτη. Την πρώτη Σεπτέμβρη όλος ο στόλος είχε συγκεντρωθεί και αποτελείτο από 208 συνολικά γαλέρες, 90 από την Ισπανία και τις αποικίες της, 106 από τη Βενετία (εκ των oποίων οι 6 ήταν μεγάλες γαλέρες που ονομάζονταν γαλεάσσες) και 12 από τις δυνάμεις του Πάπα. Επιπλέον 100 μπριγιαντίνες, φρεγάτες , βοηθητικά πλοία και πλοία μεταφοράς προμηθειών που κυρίως είχαν εξοπλιστεί από τους Ισπανούς θα ακολουθούσαν στην εκστρατεία. Το ανθρώπινο δυναμικό αποτελείτο από 50.000 ναύτες και σκλάβους (κωπηλάτες στις γαλέρες), 31.000 στρατιώτες (19.000 από αυτούς είχαν στρατολογηθεί από τον βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππο ενώ σε αυτό τον στρατό συμπεριλαμβάνονταν και Γερμανοί και Ιταλοί), 8.000 Βενετοί, 2.000 από στρατεύματα του Πάπα και 2.000 εθελοντές κυρίως από την Ισπανία αλλά και αρκετοί Έλληνες κυρίως από τα Επτάνησα και την Κρήτη που βρίσκονταν υπό Βενετική κατοχή και μάλιστα προσέφεραν και κάποια πλοία.

Στις 5 Οκτωβρίου ο Χριστιανικός στόλος αγκυροβόλησε στα νησιά Curlozares , νησάκια που βρίσκονταν στην ακτή της Αιτωλοακαρνανίας κοντά στο όρος Κουτσουλάρης και σήμερα έχουν επιχωματωθεί από τα υλικά που κατεβάζει ο ποταμός Αχελώος. Το μοναδικό που παραμένει σα νησί είναι η νησίδα Οξιά. Εκεί έφτασαν και τα νέα από μια μπριγιαντίνα (brigantine) από τον Χάνδακα (Ηράκλειο) ότι δηλαδή το τελευταίο Χριστιανικό οχυρό στην Κύπρο, η Αμμόχωστος, είχε πέσει στα χέρια των Οθωμανών και μετά την παράδοση ακολούθησαν τρομερές σφαγές και ακρότητες από τους Τούρκους στους ανυπεράσπιστους Χριστιανούς που είχαν παραδοθεί.

Ο Τουρκικός στόλος είχε συγκεντρωθεί στο λιμάνι της Ναυπάκτου και αποτελείτο από 286 γαλέρες και 80-90 βοηθητικά πλοία κυρίως γαλιότες και σούστες κάτω από τη διοίκηση του Τούρκου ναυάρχου Καπουδάν Μουεζινάντε Αλί Πασά. Ο Τουρκικός στόλος είχε ενισχυθεί με 73 γαλέρες από τις δυνάμεις του Αλγερινού πειρατή Uluch Ali, μπέη της Αλγερίας που ήταν ο φόβος και ο τρόμος των χριστιανικών πλοίων στη Μεσόγειο. Επιπλέον ο Τουρκικός στόλος είχε λάβει ενισχύσεις με 22 ακόμα γαλέρες που έφτασαν λίγες μόλις μέρες πριν την άφιξη του Χριστιανικού στόλου από την Τρίπολη του Λιβάνου με επικεφαλής τον Hascen Bey.

Ο τόπος της ναυμαχίας

Τη νύχτα της 6ης Οκτωβρίου ο στόλος του Αλί Πασά απέπλευσε από τη Ναύπακτο και με ευνοϊκό αεράκι (βορειοανατολικό άνεμο που είναι συνηθισμένος στον Πατραϊκό κόλπο) προωθήθηκε στην είσοδο του κόλπου για να αντιμετωπίσει το στόλο της Ιεράς Συμμαχίας (Holy League) όπως ονομάστηκε. Ο Τούρκος ναύαρχος παράταξε το στόλο του κατά μήκος του κόλπου.

Πίνακας του Fernando Bertelli που αναπαριστά την ναυμαχία της Ναυπάκτου,

Βενετία 1572, Μουσείο Ναυτικής Ιστορίας.

Εικάζεται ότι οι δύο στόλοι παρατάχθηκαν ο ένας απέναντι από τον άλλο από το ακρωτήριο Άραξος έως την απέναντι ακτή στη νησίδα Οξιά και τα νησάκια Κουτσουλάρις. Τα πλοία της εποχής ήταν οι γαλέρες, ένα είδος πολεμικού πλοίου που κυριάρχησε για 2.000 χρόνια και άλλαξε πολύ λίγο. Εμφανίστηκαν στην Αρχαία Ελλάδα σαν τριήρεις από το 1850 περίπου Π.Χ. και εξελίχθηκαν Οι Βενετικές γαλέρες είχαν περίπου 150 κωπηλάτες –από τους οποίους ο καθένας είχε το δικό του κουπί- με τρεις σειρές κουπιά. Το μέσο μήκος τους ήταν τα 36-43 μέτρα και το πλάτος τους τα 4.5- 5 μέτρα χωρητικότητας 100-200 τόνων, με 23 κουπιά μέσο όρο ανά σειρά. Ένα μεγάλο κουπί ήταν το πηδάλιο. Οι περισσότερες γαλέρες όμως που πήραν μέρος στη ναυμαχία είχαν μια σειρά από 20-30 κουπιά σε κάθε πλευρά που χειρίζονταν συνήθως τέσσερις κωπηλάτες. Η κάθε γαλέρα είχε ένα κυβερνήτη, 3 αξιωματικούς , ένα ναύκληρο 1 γιατρό, ένα υπεύθυνο οπλισμού 2 κατώτερους υπαξιωματικούς ένα πηδαλιούχο και ένα γραφέα και εκτός από τους κωπηλάτες είχε και 200 έως 1.000 πολεμιστές. Οι γαλέρες της μάχης της Ναυπάκτου είχαν ένα ιστίο και 1-3 πυροβόλα στη πλώρη τους (μέχρι 5 οι μεγάλες γαλέρες).Επίσης μπορούσαν να φέρουν ελαφρά πυροβόλα και στην πρύμνη.

Γαλεάσσες

Τα 6 αυτά πλοία αυτά του ναυτικού της Βενετίας που πρωτοεμφανίστηκαν σε ναυμαχία στη ναυμαχία της Ναυπάκτου για πολλούς είχαν σημαντικότατη συμβολή στην τελική έκβαση της μάχης αποκρούοντας την αρχική μανιώδη εχθρική προσβολή. Ο Don Juan υπολόγιζε πολύ σε αυτές και τη δύναμη πυρός τους και τις τοποθέτησε ανά δύο μπροστά σε κάθε τμήμα του Χριστιανικού στόλου σαν εμπροσθοφυλακή αποτελώντας έτσι το μυστικό όπλο του όπλο.

Οι γαλεάσσες είχαν σημαντική συμβολή στην υπεροχή του Χριστιανικού πυροβολικού που ήταν αριθμητικά υπέρτερο κατά 200 περίπου πυροβόλα. Η υπεροχή του πυροβολικού ήταν μια ακόμα σημαντική αιτία που έφερε την τελική επικράτηση του Χριστιανικού στόλου. Είχαν μήκος περίπου 50 μέτρα, πλάτος 9 και βύθισμα 3 μέτρα. Σε αντίθεση με τις γαλέρες ήταν αρκετά πιο μεγάλες σε μήκος και πάρα πολύ πιο πλατιές και είχαν ασυγκρίτως μεγαλύτερη δύναμη πυρός καθότι είχαν πυροβόλα και στα πλάγια. Τα τελευταία μάλιστα ήταν προστατευμένα από ξύλινα παραπετάσματα που είχαν τρύπες μόνο για να βγαίνουν οι κάνες των πυροβόλων. Αυτά προστάτευαν τους πυροβολητές και τους κωπηλάτες. Τα πλοία αυτά που θεωρούνται τα πρώτα με θυρίδες κανονιών (gun ports). Ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικές σε κλειστές θάλασσες και υπηρέτησαν το ναυτικό της Βενετίας για 150 περίπου χρόνια.

Η μάχη

Την αυγή της 7ης Οκτωβρίου οι δύο στόλοι συγκρούστηκαν. Ο Don Juan χώρισε το στόλο του σε 3 μέρη. Στην αριστερή πλευρά (βόρεια) τοποθετήθηκαν οι Βενετοί με επικεφαλής τον Agostin Barbarigo στα δεξιά του οι Γενουάτες και ο στόλος του Πάπα με αρχηγό τον Adrea Doria ενώ στο κέντρο παράταξε τις δικές του Ισπανικές δυνάμεις. Ο Santa Cruz με δύναμη από 35 Ισπανικά και Βενετσιάνικα πλοία έμεινε πίσω σαν εφεδρεία. Οι 6 Βενετσιάνικες γαλεάσσες με το βαρύ οπλισμό τους παρατάχθηκαν σε ίσες αποστάσεις μπροστά από το συμμαχικό στόλο.

Έργο αγνώστου στο οποίο αποτυπώνεται η ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Οι τουρκικές γαλέρες έφτασαν απέναντι στον Χριστιανικό στόλο με ευνοϊκό αέρα όπως ήδη αναφέρθηκε, αλλά λίγο πριν τη σύρραξη ο άνεμος άλλαξε προς όφελος των δυνάμεων της Ιεράς Συμμαχίας. Το σύνθημα για επίθεση δόθηκε μετά από έναν κανονιοβολισμό από τη ναυαρχίδα κάθε στόλου που δήλωνε και το πλοίο ναυαρχίδα κάθε παράταξης. Οι Τούρκοι αν και επιτέθηκαν με ορμή εναντίον των χριστιανικών πλοίων απέφυγαν να περάσουν κοντά από της γαλεάσσες που ήταν περίπου 800 μέτρα μπροστά από τα υπόλοιπα χριστιανικά πλοία για να αποφύγουν τα πανίσχυρα πυροβόλα τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να διασπαστεί η συνοχή της παράταξής τους αλλά και κάποια πλοία τους δεν απέφυγαν τη βύθιση από τα πυρά που προέρχονταν από τις γαλεάσσες.

Πρώτα συγκρούστηκε το αριστερό άκρο της χριστιανικής παράταξης με το δεξιό της Οθωμανικής στο οποίο αρχηγός ήταν ο κουρσάρος Μεχμέτ Σιρόκο μπέης της Αλεξάνδρειας. Αυτός προσπάθησε να υπερφαλαγγίσει τον Χριστιανικό στόλο κάνοντας ελιγμούς στα ρηχά νερά κοντά στο ακρωτήριο Σκρόφα και μάλιστα τέσσερις βενετικές γαλέρες που έστριψαν τα πλευρά τους προσπαθώντας να εμποδίσουν τα τουρκικά πλοία να βρεθούν από πίσω τους εμβολίστηκαν και βυθίστηκαν. Στη συνέχεια οι πειρατές του Σιρόκο επικέντρωσαν τις δυνάμεις τους εναντίον της γαλέρας του Μπαρμπαρίγκο την οποία προσπάθησαν να καταλάβουν με 5 γαλέρες. Και ενώ η μάχη μαινόταν πάνω στο κατάστρωμα της γαλέρας αφού οι Οθωμανοί κατάφεραν να εισβάλλουν σε αυτή και ο Μπαρμπαρίγκο δεν βρισκόταν πια στο κατάστρωμα αφού είχε τραυματιστεί βαρύτατα από βέλος στο μάτι, άλλες βενετικές γαλέρες επιτέθηκαν ορμητικά στους Οθωμανούς που ήταν απορροφημένοι από τη μάχη στη γαλέρα του Μπαρμπαρίγκο, τους αιφνιδίασαν και τους ανάγκασαν να καταφύγουν σε ρηχά νερά όπου πολλά πλοία εξόκειλαν. Ταυτόχρονα πολλοί χριστιανοί που ήταν ήδη απρόθυμοι στη μάχη εξεγέρθηκαν και οι Οθωμανοί πανικόβλητοι άρχισαν να πέφτουν στη θάλασσα και να κολυμπούν προς την κοντινή στεριά. Σύντομα η δύναμη του Σιρόκο κατανικήθηκε και ο ίδιος συνελήφθη όντας ήδη τραυματίας.

Η σημαία της «Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας».

Στο κέντρο της παράταξης –όπου σε μεγάλο βαθμό κρίθηκε η τύχη της ναυμαχίας- βρέθηκαν αντιμέτωπες οι δυνάμεις των δύο ναυάρχων. Στη γαλέρα του Αλή Πασά επέβαιναν 300 γενίτσαροι, αρκετοί χειριστές αρκεβούζιων και 100 τοξότες. Παρακείμενα πλοία είχαν αποστολή να ενισχύουν τις δυνάμεις αυτές και να αντικαθιστούν τους άνδρες που έχαναν τη ζωή τους. Στη γαλέρα του Δόν Ζουάν βρίσκονταν 400 χειριστές αρκεβούζιων από το σύνταγμα της Σαρδηνίας υπό τη διοίκηση του Λόπε Ντε Φιγκουερόα οι οποίοι για τις μάχες σώμα με σώμα ήταν εξοπλισμένοι με μακριά κοντάρια. Επίσης υπήρχαν πολλοί ευγενείς στη γαλέρα του ναυάρχου του χριστιανικού στόλου. Όταν πολλά Τουρκικά πλοία άρχισαν να πολιορκούν την Χριστιανική ναυαρχίδα προς βοήθεια του Δόν Ζουάν έσπευσαν ο Βενετός ναύαρχος Μαρκαντόνιο Κολόνα και ο Ιταλός μισθοφόρος Σεμπαστιάν Βενιέρ με τις γαλέρες τους. Η Χριστιανική ναυαρχίδα, παρά την βοήθεια σε κάποια στιγμή βρέθηκε αντιμέτωπη με 5 Τουρκικές γαλέρες τις οποίες παρ’ όλα αυτά κατόρθωσε να απωθήσει βυθίζοντας μάλιστα τις τρείς. Πιο συγκλονιστικές στιγμές εκτυλίχθηκαν όταν η Τουρκική ναυαρχίδα προσέγγισε τη Λα Ρεάλ και αρχικά οι γενίτσαροι κατάφεραν να καταλάβουν την πλώρη της και τα εκεί ευρισκόμενα πυροβόλα. Η κατάσταση γινόταν όλο και πιο δύσκολη καθώς οι Τουρκικές δυνάμεις συνεχώς ενισχύονταν με γενίτσαρους από παραπλέοντα Τουρκικά πλοία. Τελικά την κατάσταση έσωσε ο Ισπανός Δόν Αλβάρο ντε Μπαθάν που διοικούσε δυνάμεις εφεδρείας μεταξύ των οποίων η Βενετική γαλέρα «Πίστη» με κυβερνήτη τον Τζιοβάνι Μπατίστα Κονταρίνι ο οποίος κατάφερε να βυθίσει μια Τουρκική γαλέρα πριν αποβιβάσει ενισχύσεις στην Τουρκική ναυαρχίδα. Επίσης μια άλλη Βενετική γαλέρα η «Ελπίδα» έλαβε και αυτή θέση δίπλα στη χριστιανική ναυαρχίδα και βοήθησε στην επικράτηση των δυνάμεων της Ιερής Συμμαχίας στην πιο καίρια φάση για την έκβασή της ναυμαχίας. Ο Αλή Πασάς σκοτώθηκε από βολή αρκεβούζιου στο κεφάλι κατά πάσα πιθανότητα αν και Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι αυτοκτόνησε για να μην πέσει στα χέρια των χριστιανών. Παρά τις προτροπές του Δόν Ζουάν αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του τοποθετήθηκε σε εμφανές σημείο στο κατάρτι της ναυαρχίδας των Χριστιανών.

Ο ναύαρχος του οθωμανικού στόλου, από το 1569 έως το 1571, Αλί Πασά, ο επονομαζόμενος Μουεζίν Ζαντέ
(οθωμανικά, γιός του μουεζίνη), σκοτώθηκε κατά την διάρκεια της ναυμαχίας της Ναυπάκτου στις 7 Οκτωβρίου του 1571. Αποκεφαλίστηκε και το κεφάλι του τοποθετήθηκε σε εμφανές σημείο της χριστιανικής ναυαρχίδας.

Οι ζητωκραυγές και οι πανηγυρισμοί των Χριστιανών σε συνδυασμό με την υποστολή του λάβαρού τους στην Τουρκική ναυαρχίδα και η ύψωση του Χριστιανικού έκαναν τους Τούρκους να πιστέψουν ότι η μάχη είχε χαθεί… Στο δεξιό άκρο της Χριστιανικής παράταξης ηγείτο ο ικανότατος Γενουάτης Αντρέα Ντόρια, επικεφαλής 50 γαλερών. Απέναντί του ο επίσης πάρα πολύ ικανός και εμπειρότατος πειρατής Ουλούτζ Αλή, μπέης της Τρίπολης και του Αλγερίου, Ιταλός που είχε ασπαστεί τον ισλαμισμό όταν αιχμαλωτίστηκε το ψαροκάικό του από τον πειρατή Τζαφέρ επικεφαλής 90 γαλερών.

Οι δύο αντίπαλοι πάντως δεν ενεπλάκησαν σε κατά μέτωπο αντιπαράθεση αφού και οι δύο αντίπαλοι έμπειροι ναυτικοί προσπαθούσαν να καταλάβουν πλεονεκτική θέση. Ο Ντόρια φοβήθηκε τον υπέρτερο αντίπαλο και ανοίχτηκε προς το ακρωτήριο Πάπας φοβούμενος μήπως υπερφαλαγγιστεί. Οι γαλέρες του Ουλούτζ Αλή βρήκαν ελεύθερο πεδίο κα επετέθησαν σε βενετσιάνικες γαλέρες όπου αφού κατέλαβαν πέντε, κατέσφαξαν τα πληρώματά τους και αιχμαλώτισαν την γαλέρα του Πέτρου Μπούα που παραδόθηκε και την οδήγησαν στη Ναύπακτο με ισχυρή συνοδεία. Αλλά και τα Αλγερινά πλοία είχαν σημαντικότατες απώλειες.

Λεπτομέρεια οθωμανικού πλοίου κατά την διάρκεια της ναυμαχίας της Ναυπάκτου.

Στη συνέχεια κατελήφθη και η ναυαρχίδα των Ιπποτών της Μάλτας και σφάχτηκε όλο το πλήρωμα που αποτελείτο από πεντακόσιους περίπου άνδρες, μόνο τρείς έμειναν ζωντανοί, ανάμεσά τους ο Ναύαρχος των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη Τζιουστινιάνο που δωροδόκησε τους Αλγερινούς που τον βρήκαν στην καμπίνα του. Με το πέρασμα της ώρας και όταν ο Ουλούτζ Αλή είδε το κέντρο της παράταξής του να καταρρέει και πολλές γαλέρες, ανάμεσά τους και η Λα Ρεάλ να έρχονται προς το μέρος τους κατάλαβε πως ήταν ώρα να εγκαταλείψει τη μάχη και με 40 γαλέρες κατευθύνθηκε προς το μέρος της νήσου Οξιάς και διέφυγε στο Ιόνιο.

Κινήσεις τακτικής των αντιπάλων – Μύτες εμβολισμού

Ο Don Juan πριν τη μάχη διέταξε να βγούνε όλες οι ξύλινες μύτες εμβολισμού των αντιπάλων πλοίων για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν για να μπορούν τα πυροβόλα της πλώρης να πετυχαίνουν πιο μακρινές βολές αφού χωρίς αυτό το επιπλέον βάρος οι πλώρες θα υψώνονταν αρκετά και ο δεύτερος λόγος ήταν προφανής, να μην εμποδίζουν οι μύτες εμβολισμού τις πολύ κοντινές βολές. Η τακτική του τούρκου ναυάρχου Αλή Πασά βασίστηκε στην ευελιξία των μικρότερων και ταχύτερων Τουρκικών πλοίων και στην προσπάθεια εμβολισμού των Χριστιανικών πλοίων.

Το σχέδιο του Τούρκου ναυάρχου ήταν το ίδιο που είχε χαρίσει τη νίκη στον Οθωμανικό στόλο αλλά και στρατό στο πρόσφατο παρελθόν. Τα ενισχυμένα άκρα της παράταξης θα προσπαθούσαν να κυκλώσουν γρήγορα τον αντίπαλο. Μια άλλη τακτική που ακολουθούσε ο Οθωμανικός στρατός (στην περίπτωση της ναυμαχίας ο στρατός που πολέμησε σώμα με σώμα πάνω στα πλοία) ήταν οι πρώτες επιθέσεις να γίνονται από στίφη ατάκτων που ήταν οι πρώτοι που αποδεκατίζονταν από τις εχθρικές βολές ενώ οι πιο ικανοί πολεμιστές και οι γενίτσαροι επιτίθονταν αμέσως μετά αφού το πρώτο και «αναλώσιμο» κύμα είχε φθείρει την εχθρική παράταξη.

Τα όπλα των αντιπάλων

Σπαθιά, βαλίστρες, τόξα και αρκεβούζια αλλά και κοντάρια κυρίως από την πλευρά των Χριστιανών, Γιαταγάνια (κυρτή σπάθη) αρκεβούζια και μουσκέτα καθώς και τόξα τα κύρια όπλα των Οθωμανών. Οι Χριστιανοί, κυρίως οι ευγενείς και ιππότες περιβάλλονταν από βαριές πανοπλίες πράγμα που σήμαινε ότι προστατεύονταν καλύτερα από τις εχθρικές προσβολές, ήταν όμως πιο δυσκίνητοι και αν κάποιος έπεφτε στη θάλασσα ήταν σίγουρο ότι θα κατέληγε στο βυθό. Και αν έχει ευρέως διατυπωθεί ότι το όπλο που έκανε τη διαφορά και συνέτεινε στη νίκη του χριστιανικού στόλου ήταν οι γαλεάσσες, μάλλον ακόμα πιο σημαντικό όπλο του χριστιανικού στόλου ήταν τα κοντάρια του αξιόμαχου Ισπανικού πεζικού που έδωσαν τη νίκη στις σώμα με σώμα αναμετρήσεις ιδιαίτερα στο κέντρο της αναμέτρησης όπου τα πλοία είχαν βρεθεί το ένα δίπλα στο άλλο.

Η μάχη – Απώλειες

Μετά τη μάχη ο χριστιανικός στόλος συγκεντρώθηκε στο φυσικό λιμανάκι του Πεταλά όπου μέτρησε τις απώλειές του. Οι νεκροί ανήλθαν στις 8.000 εκ των οποίων οι 2.000 ήταν Ισπανοί, 5.200 Βενετοί και 800 από τον Παπικό στρατό. Είχαν χάσει και μόλις 15 γαλέρες. Οι Τούρκοι είχαν χάσει 224 πλοία εκ των οποίων 130 είχαν αιχμαλωτιστεί και πάνω από 90 είχαν βυθιστεί ή καεί. Οι απώλειές τους ανήλθαν στις 25.000 περίπου άνδρες. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι και οι απώλειες της Ιερής συμμαχίας των Χριστιανών ήταν περίπου ανάλογες με αυτές των Τούρκων παρότι οι τελευταίοι έχασαν πολύ περισσότερα πλοία.

Οι Έλληνες

Ο ρόλος των Ελλήνων στη ναυμαχία ήταν ιδιαίτερα σημαντικός. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου 9.000 Έλληνες πολέμησαν με την πλευρά του χριστιανικού στόλου. Προέρχονταν κυρίως από την Κέρκυρα, Ζάκυνθο , Κεφαλονιά και Κρήτη. Χαρακτηριστικές οι περιπτώσεις του Χριστόφορου Κοντοκάλι από την Κέρκυρα που επιστρέφοντας θριαμβευτής στην Κέρκυρα με τη γαλέρα του δόθηκε προς τιμήν του η περιοχή στο σημείο που προσγιαλώθηκε κατά την επιστροφή του. Επίσης η γαλέρα του επίσης Κερκυραίου Πέτρου Μπούα κυβερνήτη της γαλέρας Χρυσός και Μαύρος αετός ήταν και το μόνο χριστιανικό πλοίο που παραδόθηκε χωρίς να δώσει μάχη αφού περικυκλώθηκε από πολυάριθμα εχθρικά στην δεξιά πτέρυγα του Χριστιανικού στόλου.

Άλλα ενδιαφέροντα

Ο Πατραϊκός κόλπος κατέστη ερυθρός από το αίμα των φονευθέντων και για μέρες είχε γεμίσει συντρίμμια από τα πλοία.

Θερβάντες.

Ο συγγραφέας του Δον Κιχώτη έλαβε μέρος στην ναυμαχία πάνω σε Ισπανική γαλέρα στο κέντρο της παράταξης. Επικεφαλής ομάδας του Ισπανικού στρατού τραυματίστηκε στο αριστερό χέρι από βολή Τουρκικού αρκεβούζιου με αποτέλεσμα να χάσει τη λειτουργικότητα του και έτσι έμεινε παράλυτο στην υπόλοιπη ζωή του.

Εκείνη την ημέρα διαλύθηκε η σε ολόκληρο τον κόσμο διαδεδομένη πεποίθηση ότι οι Τούρκοι ήταν αήττητοι στη θάλασσα. Κανονιοβολισμοί, δοξολογίες, λαϊκές εκδηλώσεις , πίνακες, μετάλλια ποιήματα αγάλματα, αποθανάτισαν αυτό το ναυτικό θρίαμβο.

Η τύχη του κόσμου τρεις φορές εξαρτήθηκε από την τύχη μιας ναυτικής σύρραξης, στη Σαλαμίνα, το Άκτιο και τη Ναύπακτο έγραψε ο Jurien de la Gravier.

Οι Χριστιανοί δεν επέτρεψαν σε γυναίκες να επιβιβαστούν σε γαλέρα ή βοηθητικό πλοίο. Αναφέρεται – ωστόσο- κάποια Μαρία λα Μπαϊλαδόρα, χορεύτρια, πάνω σε μια ισπανική γαλέρα μεταμφιεσμένη σε άντρα για να είναι μαζί με τον αγαπημένο της, η οποία πολέμησε στο πλευρό του με γενναιότητα.

Η βλασφημία από τους ναύτες ή ιππότες τιμωρούνταν με θάνατο. Όλοι οι χριστιανοί εξομολογήθηκαν στα πλοία ή στην ακτή πριν τη μάχη σε εκατοντάδες ιερείς που βρίσκονταν στα πλοία. Τονίστηκε η σημασία της μάχης αυτής για τη χριστιανοσύνη και έλαβε τη μορφή ιερού πολέμου εναντίων των απίστων.

Η επόμενη μέρα για Ευρωπαίους και Έλληνες

Τα μόνα πλοία από τον Οθωμανικό στόλο που διασώθηκαν ήταν 30 γαλέρες των Αλγερινών πειρατών του Uluch Ali που απέφυγαν να πολεμήσουν και έφυγαν πριν τελειώσει η μάχη αλλά και περίπου 15 γαλέρες που συνόδεψαν την αιχμαλωτισμένη γαλέρα του Πέτρου Μπούα στην οχυρωμένη Ναύπακτο. Η μάχη μάλλον είχε κριθεί και για αυτό έπραξαν έτσι οι Τούρκοι.

Ο Uluch Ali στη συνέχεια προήχθη επικεφαλής του Οθωμανικού στόλου και ξεκίνησε να φτιάχνει νέο πολύ ισχυρό στόλο από 2.000 γαλέρες και σύντομα επικράτησε πάλι στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ο νικητής της ναυμαχίας Δόν Ζουάν πέθανε νέος σε ηλικία 33 ετών από πυρετό.

Οι Έλληνες δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν την ήττα των Τούρκων στη ναυμαχία. Κάποιες επαναστατικές κινήσεις στην Πάτρα, το Αίγιο, τα Σάλωνα και το Γαλαξίδι κατεστάλησαν από διάφορες αιτίες όπως προδοσίες, ολιγωρία και λιγοψυχία κάποιων εκ των επαναστατημένων Ελλήνων και τη μη υποστήριξή τους από τον Δόν Ζουάν και τον Ισπανό Βασιλιά που πάντως σε μια τουλάχιστον περίπτωση έστειλε όπλα στη Νότια Πελοπόννησο για να εξοπλίσει τους επαναστατημένους Έλληνες. Σε καμία περίπτωση όμως μεμονωμένες ενέργειες δε φέρνουν αποτέλεσμα.

Πίνακας του Paolo Veronese (1528-1588) ο οποίος αναπαριστά την Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Διακρίνονται, στον ουρανό, η Μαρία και οι άγιοι Πέτρος, Μάρκος, Ιουστίνος, και Ρόχος να παρακαλούν για νίκη των χριστιανών, ενώ στα δεξιά του πίνακα διακρίνεται άγγελος να ρίχνει πύρινα βέλη ενάντια στον οθωμανικό στόλο. (Galleria dell´ Academia Venezia)

Αρρώστια

Τα επόμενα χρόνια σοβαρότατη επιδημία πανώλης στην Πελοπόννησο θα αποτελούσε ένα ακόμα ανασταλτικό παράγοντα στις όποιες επαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων. Τον καιρό εκείνο ο ναύαρχος της Βενετίας Φραγκίσκος Μοροζίνης κατέλαβε όλη την Πελοπόννησο (1684). Η πανώλη είχε αποδεκατίσει τον πληθυσμό και η μεγάλη παραγωγή του ελαιοκάρπου ήταν αμάζευτη . Έστειλε στρατό και πλοία και έφερε στην Πελοπόννησο, από την Ήπειρο και την Ακαρνανία ταλαίπωρους και πεινασμένους για να επανδρώσουν τον πληθυσμό. Ίσως με τη βία, ίσως οικειοθελώς ολόκληρα χωριά δημιουργήθηκαν στην Πελοπόννησο