Το πραγματικό μήνυμα της πτώσης της Τροίας

Αλληλένδετοι κόσμοι: Το αληθινό και επίκαιρο μήνυμα της πτώσης της Τροίας

Το όνομα των Χετταίων για τους Έλληνες ήταν Ahhiyawa, παρόμοιο με το όνομα του Ομήρου για αυτούς - Αχαιοί

Η πτώση και η λεηλάτηση της Τροίας από τους Έλληνες, είναι μια ιστορία που περνά από γενιά σε γενιά εδώ και περίπου 3.000 χρόνια. Μέσα σε αυτή, περιλαμβάνονται μηνύματα μιας ευρύτερης οικονομικής κατάρρευσης και μαθήματα για τον 21ο αιώνα. Πρόκειται για την εποχή που όλοι οι Πολιτισμοί του Χαλκού (1600-1200 π.Χ.), που είχαν αναπτυχθεί στη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου και στη Μεσοποταμία καταρρέουν σαν ντόμινο. Μίνωες, Μυκηναίοι, Χετταίοι και Βαβυλώνιοι χάνονται από την ιστορία. Μήπως και αυτοί δέχθηκαν εισβολή από τους Λαούς της Θάλασσας ή μήπως η πτώση τους οφείλεται σε συνδυασμό διαφόρων παραγόντων;

Στο αποκορύφωμα της Εποχής του Χαλκού, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής όπως η Αίγυπτος, οι Χετταίοι, οι Μυκηναίοι, οι Βαβυλώνιοι και τα κράτη της Μέσης Ανατολής, φάνταζαν ασφαλείς προορισμοί για τα εμπορικά πλοία της Μεσογείου.

Ένα ασφαλές λιμάνι ήταν αυτό της Τροίας, όπου τα πλοία αναγκάζονταν πολλές φορές να περιμένουν τους ευνοϊκούς ανέμους, για να πλεύσουν στη Θάλασσα του Μαρμαρά και τη Μαύρη Θάλασσα. Επομένως η Τροία θα είχε τη δυνατότητα να συγκεντρώνει φόρους από το εμπορεύματα που διέρχονταν από αυτή. Περίπου 100 χρόνια αργότερα, περί το 1170 π.Χ., σχεδόν όλοι οι ανεπτυγμένοι πολιτισμοί θα καταρρεύσουν.

Στην Ελληνική Μυθολογία, η ιστορία της Τροίας έφτασε στις μέρες μας μέσα από τα έπη της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, που αποδίδονται στον Όμηρο και γράφτηκαν περίπου 400 χρόνια μετά από τα γεγονότα. Αν και δεν έγραφε ιστορία, είναι προφανές πως η Τροία ήταν ένα σημαντικό οχυρό, σύμφωνα με τον υπεύθυνο ελληνικών και ρωμαϊκών αρχαιοτήτων J Lesley Fitton του Βρετανικού Μουσείου.

Η Τροία της Εποχής του Χαλκού ήταν σε θέση να φορολογήσει πλοία που πηγαινοέρχονταν από και προς τη Μαύρη Θάλασσα

Αλληλένδετοι κόσμοι

Η Εποχή του Χαλκού χαρακτηριζόταν από ανακτορικά κράτη που αλληλεπιδρούσαν και αλληλοεξαρτώντουσαν, κατάσταση που μοιάζει πολύ με τη δική μας εποχή, με την αλληλοσυνδεμένες οικονομίες, αγορές και τις διεθνείς αλυσίδες διανομής προϊόντων.

Οι οικονομίες της εποχής του Χαλκού εξαρτώνταν από πλοία όπως αυτό για προμήθειες πολυτελών ειδών, καθώς και γυαλί, κασσίτερο και χαλκό

Τα βασικά αγαθά της εποχής της Τροίας ήταν ο χαλκός και ο κασσίτερος, χωρίς τα οποία, μια χώρα δεν μπορούσε να εξοπλίσει το στρατό της. Ο χαλκός προερχόταν από τη Κύπρο και ο κασσίτερος έπρεπε να ταξιδέψει 4.000 χιλιόμετρα από το Αφγανιστάν, κατόπιν έφτανε μέσω ξηράς σε λιμάνια της Συρίας και μέσω θαλάσσης στην υπόλοιπη Μεσόγειο.  Είχε την ίδια σημασία που έχει σήμερα για εμάς το πετρέλαιο.

Σύμφωνα με τη Dr Carol Bell του UCL, η απόκτηση επαρκών ποσοτήτων κασσίτερου για τη παραγωγή όπλων, θα απασχολούσε τα μυαλά των ηγετών της εποχής, όπως απασχολεί το μυαλό του σημερινού Προέδρου των ΗΠΑ η παροχή βενζίνης στους Αμερικανούς οδηγούς σε λογικές τιμές.

Στον 21ο αιώνα, είμαστε ακόμη ευάλωτοι στις διακοπές του παγκοσμίου εμπορίου. Το 2012, οι τιμές του πετρελαίου εκτοξεύτηκαν όταν το Ιράν απείλησε να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, μέσω των οποίων διακινείται το 20% της παγκόσμιας ποσότητας πετρελαίου. Το Ιράν έλεγε τότε πως αυτό θα προκαλούσε ένα σοκ στις αγορές, το οποίο καμία χώρα δεν θα μπορούσε να διαχειριστεί.

Το περασμένο χρόνο, μια αναφορά του think tank Chatham House, παρότρυνε τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα προστασίας των σημείων “στραγγαλισμού” σε εμπορικές οδούς. Για παράδειγμα, τα Δαρδανέλια είναι ένα τέτοιο κρίσιμο σημείο, διότι το 1/5 της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού, περνάει από τα στενά. Μια διακοπή σε ένα τέτοιο σημείο, θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές ελλείψεις και αύξηση τιμών, με συστημικές συνέπειες που θα είχαν προεκτάσεις πέρα από την αγορά τροφίμων.

Στην Εποχή του Χαλκού, κάποιες μικρές διακοπές στη τροφοδοσία αγαθών και περιβαλλοντικά προβλήματα, προκάλεσαν οικονομικό χάος, σύμφωνα με τον  Andrew Shapland του Βρετανικού Μουσείου. Όπως και σήμερα, έτσι και τότε, η κλιματική αλλαγή ήταν κρίσιμος παράγοντας που οδήγησε σε πείνα σύμφωνα με το καθηγητή Eric Cline του George Washington University.

Αναλύσεις γύρης, δεδομένα ισοτόπων κτλ, αποκάλυψαν πως υπήρξε μια περίοδος ξηρασίας 300 ετών. Η Μεσόγειος βίωσε μείωση θερμοκρασίας που με τη σειρά της προκάλεσε μείωση βροχοπτώσεων στα ηπειρωτικά.

Υπήρξαν και άλλα καταστροφικά γεγονότα όπως ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμοί, αναταραχές, μετακινήσεις πληθυσμών, διακοπές στο εμπόριο και πόλεμοι. Εάν ένα καταστροφικό συμβάν λάβει χώρα, μπορείς να επιβιώσεις, με ένα, δύο, τρία και τέσσερα γεγονότα, οι επιπτώσεις είναι πολλαπλές και δεν μπορείς να επιβιώσεις, σημειώνει ο καθηγητής Cline.

Κνωσός, Κρήτη: οι οικονομίες που βασίζονται στο παλάτι ήταν ευάλωτες σε οικονομικές διαταραχές

Μπορεί ο δικός μας σήμερα να είναι πιο ανθεκτικός, αλλά ακόμη και σήμερα, σεισμοί μπορούν να προκαλέσουν οικονομικό χάος, όπως συνέβη με τους σεισμούς και τα τσουνάμι στο Τοχκούκου και τη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας, που είχαν επιπτώσεις σε όλες τις ασιατικές αγορές.

Πολλαπλά χτυπήματα

Το 1250 π.Χ., τα προβλήματα άρχισαν να συσσωρεύονται. Μια βασίλισσα των Χετταίων, έστειλε επιστολή βοήθειας στην Αίγυπτο, λέγοντας πως δεν έχει καθόλου σιτηρά. Ένας έμπορος από τη Συρία προειδοποιούσε πως η πείνα έχει φτάσει στο σπίτι του και πως αν κάποιος δε κάνει κάτι, θα πεθάνουν. Οι Αιγύπτιοι έστειλαν φορτία τροφίμων στους γείτονές τους και ένας Φαραώ θα γράψει πως τα πλοία του φορτωμένα με σιτηρά, θα κρατήσουν ζωντανή τη γη των Χετταίων.

Χάρη στον ποταμό Νείλο, η Αίγυπτος ήταν καλύτερα τοποθετημένη από άλλα κράτη για να αντέξει τις ξηρασίες

Είναι άγνωστο πως ακριβώς ξεκίνησαν οι εμφύλιοι πόλεμοι, αλλά πιθανότατα η έλλειψη τροφίμων και εργασίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο και προκάλεσαν αναταραχές και μετακινήσεις πληθυσμών.

Όμηρος: Αλήθεια ή μύθος;

Ο Δούρειος Ίππος που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες για να εκπορθήσουν τη Τροία, μπορεί να ήταν μια πολιορκητική μηχανή, σαν αυτές των Ασσυρίων. Σύμφωνα με την Ιλιάδα, ο έρωτας του πρίγκηπα Πάρη με την Ωραία Ελένη, ήταν η αφορμή του πολέμου. Στη πραγματικότητα, σύμφωνα με αρχεία των Χετταίων, οι Έλληνες πραγματοποίησαν μια σειρά εκστρατειών στη Μικρά Ασία, σύμφωνα με τον Σπύρο Μπάκα του Συλλόγου Ιστορικών Μελετών Κορυβάντες. Ένας Έλληνας βασιλιάς “οδήγησε 100 άρματα και πεζικό εναντίον ενός Χετταίου πρίγκηπα“.
Οι δυο πλευρές συγκρούστηκαν στη Τροία, που εκείνη την εποχή ήταν πόλη των Λουβίων, περιστασιακών συμμάχων των Χετταίων. Κάποια στιγμή, η βασιλική οικογένεια εκθρονίστηκε και υπάρχει ένα γράμμα από τους Χετταίους προς Έλληνα βασιλιά, με μια πρόταση ειρήνευσης.

Τίποτα από όλα αυτά δεν αποδεικνύει την ακρίβεια των ομηρικών διηγήσεων, αλλά είναι σίγουρο πως η Τροία κάποια στιγμή λεηλατήθηκε. “Η Τροία ήταν ένα μέρος που συγκέντρωνε πολύ πλούτο επομένως θα προσέλκυε ανθρώπους που θα ήθελαν να την λεηλατήσουν” σύμφωνα με τον J Lesley Fitton.

Ο Δούρειος ίππος του Ομήρου θα μπορούσε να ήταν πολιορκητική μηχανή, όπως αυτό το μεταγενέστερο ασσυριακό παράδειγμα

Περί το 1200 π.Χ., η Τροία καταστράφηκε αν και τα αρχαιολογικά ευρήματα εκεί, αλλά και στην Ελλάδα, δεν μπόρεσαν να ρίξουν φως στο τι ακριβώς συνέβη. Στη Συρία όμως, οι φωνές των ανθρώπων που βίωσαν τη καταστροφή επέζησαν.

Ο βασιλιάς της Ούγκαριτ, αντιμετώπισε δυο σοβαρά γεγονότα και ζήτησε βοήθεια λέγοντας “Όλα τα στρατεύματά μου και τα άρματά μου είναι στη γη των Χετταίων και τα πλοία μου στη Λυκία. Η χώρα μου έχει εγκαταλειφθεί”. Η έκκλησή του δεν εισακούστηκε, επειδή πιθανότατα και οι γείτονες του αντιμετώπιζαν ανάλογα προβλήματα, ή η βοήθεια έφτασε πολύ αργά, σύμφωνα με μια από τις τελευταίες πήλινες πινακίδες που βρέθηκαν στη πόλη. “Όταν ο αγγελιοφόρος σου έφτασε, ο στρατός ήταν ταπεινωμένος και η πόλη λεηλατημένη. Το οριακό απόθεμα φαγητού μας κάηκε και τα αμπέλια επίσης καταστράφηκαν. Η πόλη μας λεηλατήθηκε. Να το μάθεις! Να το μάθεις!”
Όσοι επέζησαν, πιθανότατα πωλήθηκαν ως σκλάβοι, ή προστέθηκαν στον αυξανόμενο αριθμό προσφύγων και ληστρικών συμμοριών, καθώς οι κοινωνίες κατέρρεαν.

Τα στρατεύματα του Ραμσή ΙΙΙ πολεμούν τους λαούς της θάλασσας στο Δέλτα του Νείλου

Κατηγορώντας τους ξένους

Για τους Αιγυπτίους, η απάντηση για το τι προκάλεσε τη μαζική κατάρρευση ήταν προφανής. Έφταιγαν διάφορες ομάδες που προέρχονταν από όλη τη Μεσόγειο και έμειναν γνωστοί ως Λαοί της Θάλασσας. Ο Ραμσής Γ’ τους πολέμησε στο δέλτα του Νείλου. Φαίνεται πως η Αίγυπτος είχε χρόνο για να αμυνθεί και να απωθήσει τους Λαούς της Θάλασσας και ο Φαραώ Ραμσής Γ’, διακήρυξε “Εξεδίωξα αυτούς που εισέβαλαν από τη γη τους… τους έκανα να μην υπάρχουν“.

Πολλοί αναρωτιούνται αν οι Λαοί της Θάλασσας ήταν υπεύθυνοι για την κατάρρευση της Εποχής του Χαλκού, ή ήταν και αυτοί θύματα. Σύμφωνα με τον Andrew Shapland, ο Ραμσής ενδέχεται να παρουσίασε του μετανάστες ως επιτιθέμενους για πολιτικούς λόγους. “Μήπως συμπεριφέρθηκε όπως ένας ακροδεξιός πολιτικός σήμερα και βρήκε έναν εξωτερικό εχθρό για να επιρρίψει τις ευθύνες της οικονομικής δυσπραγίας;”

Μυκήνες: η πρωτεύουσα της Ελλάδας της Εποχής του Χαλκού

Πύρρεια Νίκη

Αν οι Έλληνες πράγματι κατέστρεψαν τους Τρώες, η νίκη τους δεν διάρκεσε πολύ. Τα περισσότερα ελληνικά παλάτια, σύντομα καταστράφηκαν ή εγκαταλείφθηκαν. Οι Χετταίοι, τα βασίλεια της Συρίας, οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι, επίσης καταρρεύσαν. Μόνο η Αίγυπτος επιβίωσε, αλλά οριακά.

Σε αντίθεση με τους ηγεμόνες της αρχαιότητας που το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να προσευχηθούν για να βρέξει, σήμερα γνωρίζουμε πολύ καλύτερα τα παγκόσμια προβλήματα και έχουμε πολλά τεχνικά μέσα για να τα αντιμετωπίσουμε, σύμφωνα με το καθηγητή Cline. Αλλά η ιστορία του Ομήρου είναι μια προειδοποίηση προσθέτει. Όλοι οι πολιτισμοί στο τέλος καταρρεύσαν. “Θα ήταν μεγάλη ύβρις να πιστέψουμε πως ο δικός μας πολιτισμός θα είναι ο μοναδικός που θα επιβιώσει“.

Το διαβάσαμε στην ιστοσελίδα ptisidiastima.com στις  18 Αυγούστου 2021. (Το παρόν άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στις 14 Φεβ. 2018).   Μετάφραση άρθρου του BBC. bbc.com

Economic collapse: The real message of the fall of Troy

By Tim Bowler, Business reporter, BBC News 8 February 2018

Troy: Fall of a City

The BBC/Netflix eight-part drama retells Homer's story from the Trojans' viewpoint. bbc.co.uk        Μια επική ιστορία αγάπης και πολέμου, ίντριγκα και προδοσία.  Όταν η Ελένη και ο Πάρις ερωτεύονται, πυροδοτούν μια αλυσίδα γεγονότων που απειλούν τις οικογένειές τους και την πόλη της Τροίας.